آثار مرثیه سراییمدح و مرثیه‌سرایی اهل بیت (علیهم‌السّلام) علاوه بر اجر معنوی و اخروی، در ردیف جهاد در راه خدا است و موجب می‌شود که ارزشهای انسانی و الهی زنده شود، اهداف ائمه اطهار (علیهم‌السّلام) تبیین شود و چهره پر فضیلت آنها شناسانده شود و از همه مهمتر فرهنگ شهادت‌طلبی احیاء گردد و جوامع اسلامی را در مقابل ظالمان و طغیانگران بیمه می‌کند. مرثیه سرایی در طول هشت سال دفاع مقدس از عوامل مقاومت و پایداری رزمندگان اسلام بود. ۱ - آثار و فواید مرثیه و مدح اهل بیترسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمودند: «ان من الشعر لحکمة» همانا برخی از اشعار حکمت است. [۱]
پورامینی، محمدباقر، ابوفراس حمدانی، چاپ اول، قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم، سال ۱۳۸۰، ص۴۱-۳۹.
مرثیه سرایی و مدح اهل بیت (علیهم‌السّلام) علاوه بر اینکه از تعظیم شعائر الهی است، دارای آثار و فواید فرهنگی، دینی، مذهبی، اخلاقی، اجتماعی و سیاسی است که ذیلا به برخی از آنها می‌پردازیم: ۱.۱ - احیای ارزشهای اسلامیمرثیهسرایان، الگوهای جاودانه در تاریخ و جریانات آموزنده مهم و مستمر در سراسر زندگی بشر را احیاء می‌کنند. مرثیه‌سرایی در خصوص ائمه اطهار احیاء پاکی‌ها و مبارزه با ظالمان و بیدادگران جامعه است و در طول تاریخ ظالمان و بیدادگران با مرثیه‌سرایی و مجالس مرتبط با ائمه اطهار (علیهم‌السّلام) مخالف بوده‌اند و سعی داشتند که مرثیه‌سرایی را به تعطیلی بکشانند و یا به گونه‌ای از مسیر الهی آن را منحرف سازند تا فواید و آثار آن را از بین ببرند چون از آثار آن در هراس بودند. مرثیه از جمله عواملی است که می‌تواند فرهنگ را حفظ و منتقل کند خصوصاً فرهنگ عاشورا به وسیله مرثیه زنده مانده است. فرهنگ می‌تواند به فکر و نهضت امام حسین (علیه‌السّلام) تجسم بخشد و حق را برای همگان واضح و روشن کند. مرثیه سرایی تبیین زوایای زندگی ائمه اطهار (علیهم‌السّلام) است و در این راستا مرثیه‌سرایی نشان‌دهنده فضیلت‌های خاندان پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) است. ۱.۲ - زنده‌ماندن اهداف و شعارهامدح و مرثیه‌سرایی منجر به تبیین اهداف و برنامه‌های زندگی ائمه اطهار است به ویژه مرثیه‌سرایی پیرامون حادثه عاشورا و کربلا مخاطب خود را با اهداف آن امام همام هر چه بیشتر آشنا می‌سازد و احیای امر به معروف و نهی از منکر است. در مرثیه‌سرایی شعائر تقویت می‌شود و برای مسلمانان و همه جهانیان حق از باطل جدا شده و از ممزوج شدن حق و باطل در بستر زمان جلوگیری می‌کند. مرثیه‌ها و سرودهای انقلابی عامل تقویت روحیه شیعیان و حفظ مکتب است که شهادت‌طلبی، ایمان به ولایت و ائمه اطهار، عدالت محوری، امر به معروف و نهی از منکر و مبارزه با فساد را ترویج می‌کند. ۱.۳ - القاء اندیشه ظلمستیزیمدح اهل بیت (علیهم‌السّلام) ظلم ستیزی و توجه به ارزشهای اسلامی و پیوستگی و اتحاد مسلمین و احیاء اندیشه «آل الله» را در بردارد و آرمان‌ها و قوانین اسلامی را تثبیت می‌کند. مرثیه‌سرایی یکی از راه‌های پاسداشت ارزش‌ها است، دفاع از مرام اهل بیت و ذکر مصائب آنها نوعی فرهنگ‌سازی است. «ادبیات آل الله»، عنوان یک سلسله آثار ادبی ـ در قالبهای گوناگون ـ می‌تواند باشد که هم‌خط و هم‌خون با «اهل بیت (علیهم‌السّلام)» باشد، چهره پرفضیلت آنان را معرفی کند، جهات الگویی این خاندان را روشن سازد، حماسه‌های پرشور و عرفان ناب و اخلاق والا و اندیشه‌های تابناک‌شان را به قلم آورد و بسراید، غبار بی خبری و ماسک انحراف و تحریف را در معرفی سیمایشان بزداید و پیشینه بلندآوازه و سراسر افتخار این‌گونه ادبیات مکتبی و ولایی را به امروزیان بازگو کند. [۳]
محدثی، جواد، شعر متعهد شیعی، ماهنامه کوثر، شماره ششم، سال اول شهریور ۱۳۷۶، ص۸۰.
۱.۴ - گسترش فرهنگ اهل بیتمرثیه و مدح اهل بیت فرهنگ متعالی شیعه را به توده‌های شیفته اهل بیت (علیهم‌السّلام) منتقل می‌کند و اگر شعر و مرثیه پر مضمون و برخوردار از عمق و با پشتوانه‌ای از مطالعه و شناخت باشد، به هواداران «آل الله» رشد فکری می‌دهد. سهم بزرگی که مدیحه‌سرایان و شاعران عالم و اندیشمند و اهل مطالعه بر گردن امت محمدیه دارند فراموش‌شدنی نیست و مرثیه‌هایی که با الهام از مطالعه و معلومات و آگاهی از معارف دین باشد به همان میزان که پرمغز است احیاگر اندیشه و فرهنگ اهل بیت (علیهم‌السّلام) است. ۲ - مرثیه و مدیحه در کلام معصومینپیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در فضیلت سرودن شعر درباره خاندان رسالت می‌فرماید: «من قال فینا بیت شعر بنا الله له بیتاً فی الجنه» امروزه مدح و مرثیه و شعر خوب، محکم، زیبا، دلنشین و جذاب درباره اهل بیت پیامبر مثل دوران سلطه فرهنگی سیاسی امویان و عباسیان «جهاد» است و دارای فضیلت بسیار. [۵]
محدثی، جواد، شعر متعهد شیعی، ماهنامه کوثر، شماره ششم، سال اول شهریور ۱۳۷۶، ص۸۱.
[۶]
محدثی، جواد، شعر متعهد شیعی، ماهنامه کوثر، شماره ششم، سال اول شهریور ۱۳۷۶، ص۹۷.
ائمه اطهار (علیهم‌السّلام) شاعران را ترغیب می‌کردند که در رثاء سیدالشهداء شعر بسرایند. زید شحام می‌گوید: با گروهی از اهالی کوفه در خدمت حضرت صادق (علیه‌السّلام) بودیم که جعفر بن عفان وارد شد، امام به او توجه و اکرام کرد و او را نزدیک خود نشاند و فرمود: ...به من خبر رسیده که در رثای حسین (علیه‌السّلام) شعر می‌گویی! عرض کرد: آری، فدایت شوم. فرمود: پس بخوان و چون جعفر مرثیه خواند، امام و حاضران گریستند و آن حضرت به حدی گریه کرد که اشک بر محاسن مبارکش جاری شد، آنگاه فرمود به خدا سوگند فرشتگان مقرّب الهی در اینجا حضور یافتند و مرثیه تو را برای امام حسین (علیه‌السّلام) شنیدند و بیش از ما گریستند، همانا خداوند متعال بهشت را با همه نعمت‌هایش برای تو واجب ساخت و گناهانت را آمرزید. آنگاه فرمود: ای جعفر، می‌خواهی بیشتر بگویم؟ عرض کرد: آری، سرور من. فرمود: هر که در رثای حسین (علیه‌السّلام) شعری می‌گوید یا بگوید قطعاً خدای متعال بهشت را بر او واجب می‌سازد و او را می‌آمرزد. [۷]
رضایی همدانی، عمادالدین، گریه و عزاداری امام حسین (علیه‌السّلام)، بصائر، شماره ۲۴، سال سوم ۱۳۷۶، ص۵۵.
۳ - مرثیه و مدح اهل‌بیت در گذر زمانشیعه چهارده قرن برای امامان خود مجلس عزا به پا می‌کند، مظلومیت و غربت آن حوادث شکننده را باز می‌گوید. این سوگواری‌ها و ذکر مراثی زمینه‌ساز انس و الفت و یگانگی با محتوای حادثه، و نفرت نسبت به قساوت‌پیشه‌گان و بیدادگران است و مؤثرترین روش در انتقال فرهنگ کربلا و احیاء ارزشهای انسانی ذکر مراثی و سوگواری برای شهدای کربلا و ائمه طاهرین است. سوگواری و ذکر مراثی زمینه‌ساز تلطیف عواطف و سلامت درون است و بیانگر نفرت از ستم و ستمگران است. مرور شخصیت و خاندان رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) باعث اتصال به ارزشهای الهی می‌گردد و فاصله‌ها از نظرگاه تاریخی با خاندان پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) کم می‌شود و این کم کردن و برداشتن فاصله‌ها در یگانگی و همسویی و همراهی با اهل بیت (علیهم‌السّلام) بسیار مؤثر است و همین باور و فرهنگ باعث شده است که شیعه عاشقانه و سوگوارانه با به پا ساختن مجلس عزا و ذکر مراثی اباعبدالله و اهل بیت (علیهم‌السّلام) به تبیین افکار و اندیشه‌های بزرگان دین بپردازد. پیروزی انقلاب اسلامی ایران نیز در سایه ذکر مصائب و مراثی اهل بیت و شهدای کربلا صورت گرفت و رزمندگان در دوران هشت سال دفاع مقدس، در هر موقعیت و مناسبتی، حتی در پیروزی‌ها نام و یاد اباعبدالله و حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) را فراموش نمی‌کردند و شب‌های عملیات ذکر اباعبدالله توان می‌بخشید. مرثیه و سوگواری و زیارت عاشورای اباعبدالله (علیه‌السّلام)، برپایی مجالس عزاداری و سرودهایی که به هنگام اعزام نیروها نام و یاد اباعبدالله محور و مدار اصلی آنها بود. مراثی و نوحه‌های دفاع مقدس افزون بر اندوه و حزن، لحن حماسی و هیجانی داشت و نقش برانگیزانندگی و مهیج برای حضور در جبهه‌ها یا شرکت در عملیات‌ها را ایفا می‌کرد. [۹]
سنگری، محمدرضا و مهدی عبداللهی، عوامل معنوی و فرهنگی دفاع مقدس، چاپ اول، مرکز تحقیقات اسلامی، سال ۱۳۸۰، ص۱۹۰ - ۱۹۸.
۴ - پانویس
۵ - منبعسایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «آثار مرثیه سرایی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۸/۴/۲۴. رده‌های این صفحه : عقاید شیعه | مدح اهل بیت
|